zaterdag 31 mei 2014

Die Soldaten: live-stream vanuit München


Telkens wanneer Bernd Alois Zimmermans "Die Soldaten", lyrisch meesterwerk van het serialisme, in één of ander groot operahuis neerstrijkt wordt het lange tijd als onspeelbaar geachte werk geheid tot het hoogtepunt van het seizoen. Dat was in Salzburg zo en onlangs ook nog in Zürich. In München (première 25 mei), in de kundige handen van Kirill Petrenko en Andreas Kriegenburg, was het niet anders. Met de geweldige Barbara Hannigan als Marie.

Vanavond als live stream te beleven vanuit München om 19 uur. Niet te missen!

Naar Staatsoper TV

woensdag 14 mei 2014

Digitale opera : een update


In zijn boekje "Dramaturgie einer Leidenschaft" geeft Gerard Mortier als volgt lucht aan zijn afkeer voor het lopende project "Live in HD" van de Met :

"Meine heftige Opposition gegen das Projekt von Peter Gelb, die europaischen Hauptstädte mit den häufig recht verstaubten Produktionen der Metropolitan Opera zu uberschwemmen, begleitet von Werbekampagnen im Hollywood-Stil, hat zu der unrichtigen Meinung geführt, ich würde die elitäre Oper verteidigen und mich gegen eine Verbreitung der Kunstform wenden. Meine Position gegenüber dieser Initiative, die im Übrigen so neu nicht war, ist viel differenzierter. Im Jahr 1982, also vor gut dreißig Jahren, habe ich als einer der ersten Operndirektoren die jährliche Übertragung von vier Produktionen aus dem Theatre Royal de la Monnaie mit dem belgischen Fernsehen vereinbart, wozu mich Rolf Liebermann, mein Chef an der Opéra de Paris, inspiriert hat, der schon einige Jahre zuvor eine solche Kooperation mit Antenne 2 in Frankreich begonnen hatte. Diese Übertragungen aus La Monnaie hatten groβen Erfolg, and sie legten den Grundstein fur die Gewinnung eines neuen Publikums in Brussel. Als ich am Monnaie begonnen habe, zahlten wir 2000 Abonnements, and zehn Jahre später waren es 14000."

Mortier lijkt te suggereren dat het succes van zijn Brusselse jaren voor een groot deel te wijten was aan de uitzendingen op televisie. Dat kan ik moeilijk geloven. In die tijd hing ik aan zijn lippen maar ik kan mij niet één voorstelling op televisie herinneren die mij over de streep zou hebben gehaald. Het stijgende aantal abonnementen was volgens mij dan ook het gevolg van de mediaandacht die hij als uitstekend communicator wist af te dwingen.

Voor Mortier moesten de media vooral een nieuw en een jonger publiek aantrekken, een bekommernis die natuurlijk zeer terecht is en dus gaat Mortier verder:

"Fernsehübertragungen, durch die man Eingang in die Wohnungen findet, bleiben mein bevorzügtes Mittel zurVerbreitung der Kunstform. Leider spielen die Fernsehanstalten dabei nicht mehr mit: Mit Ausnahme von Arte und einigen anderen Sendern haben sie beschlossen, Übertragungen nicht mehr im Hauptabendprogramm zu bringen, sondern sie auf Sendezeiten zu verbannen, zu denen die Leute, die sie gerne sehen möchten, gewöhnlich schlafen. Den Mangel an Fantasie and die Geringschätzung der intellektuellen Kapazitäten des Publikums, die viele Sendeanstalten offenbaren, kann man nur beklagen. "

Mortier redeneert hier als een dinosauriër. Immers, hij lijkt zo goed als blind te zijn voor de manier waarop online streaming via het internet deze taak geruisloos aan het overnemen is van de televisie, een ontwikkeling die zich ook voor elitaire kunstuitingen als opera, moeiteloos kan doorzetten, precies omdat het internet, in tegenstelling tot televisie waar de kijkcijfers regeren, de hele wereld als potentiële markt heeft. Dat schept mogelijkheden die televisie niet kan bieden.

De huidige transmissies van opera in de cinema brengen evenwel geen nieuwe fans naar de opera, zo gaat Mortier verder:

"Die Übertragung in Kinosäle ist dagegen eine andere Sache. Die Menschen werden dabei nicht nur gezwungen auszugehen, sie müssen auch Eintrittskarten kaufen. Das erfordert ganz andere Entscheidungen als die, sich daheim eine Vorstellung anzusehen, was zur Folge hat, dass man in erster Linie jene erreicht, die ohnehin schon von der Oper überzeugt sind. Eine Untersuchung der Metropolitan-Initiative in Frankreich hat gezeigt, dass nur 5 Prozent der Kinobesucher neue Zuschauer sind, die zuvor noch nie eine Oper gesehen haben. 95 Prozent sind Opernfreunde, die vor allem kommen, um ihre Lieblingsstücke zu hören, and die daheim bleiben, wenn es sich um die Übertragung einer Oper von Philip Glass handelt.

Dat operavoorstellingen in de cinema tot nog toe weinig nieuwe fans hebben gemaakt is correct. Ook Peter Gelb bevestigde dat onlangs nog aan Deutsche Welle: "In the last few years, it's become obvious that in spite of our successes, the audience for opera is not increasing. Even though we have millions of people watching us in movie theaters, the audience in the opera house is not increasing, and the expenses continue to increase."

Zulke cijfers verbazen mij niet in het geringste. "Live in HD" bezorgt mij "the best seat" in het theater. Zijn wij bereid om telkens 100 tot 200 euro extra te betalen om de klank in al zijn natuurlijkheid (en zijn gebreken!) te horen? I don't think so.

En dus gaat Mortier verder : "Ich schließe daraus, dass die Initiative zur Übertragung von Opernvorstellungen in Kinosäle ein weiterer Schritt zu einer Opernkultur ist, in der sich alles um ein paar Stars in einem auf Blockbuster reduzierten Programm dreht. Was das neue Publikum angeht, das man zum Ausgehen bewegen will, sind die Orte, an die man es führen sollte, die Opernhäuser, and nicht die Kinos, die sie ohnedies besuchen. Unter diesem kritischen Blickwinkel schrumpft die Initiative von Peter Gelb auf einen großen Werbecoup für die Metropolitan mit einem Einsatz finanzieller Mittel, den sich kein europäisches Opernhaus leisten kann."

De vergelijking die hij hier maakt is niet erg fair. Ook tussen het kaf is er koren : terwijl de Met flutopera's als "La fille du Régiment" programmeert om Juan Diego Florez en zijn fans te plezieren heeft de Met toch ook de moed om "The Nose" of "Death of Klinghoffer" op de playlist te nemen. Op zo'n momenten haakt de reguliere operafan af, zegt Mortier, omdat hij niet opgevoed wordt om deze werken te leren appreciëren. Daarin heeft hij gelijk. Slechts een kleine minderheid zal zich in positieve zin laten verrassen , maar het is beter dan niets.

Mortier : "Ich plädiere also for direkte Übertragungen aus den groβen Opernhäusern auf nationaler Ebene, für jene Städte und Orte, die über kein eigenes Opernhaus verfügen, und für Übertragungen auf die großen öffentlichen Plätze jener Stadt, in der die Vorstellung stattfindet. Nur so können die Ausstrahlungen in demokratischer Weise die Kunstform Oper verbreiten und ihr zu größerer Popularität verhelfen. "

En Mortier rondt af met : "Und selbstverständlich müssen alle diese Überlegungen auch im Hinblick auf die adäquate Nutzung der Möglichkeiten des Internets and aller anderen in schneller Entwicklung begriffenen Kommunikationstechniken angestellt weren".

Mortier zegt het niet expliciet maar bedoelt streaming. Streaming is de toekomst. Streaming zal onze gewoonten als cultuurconsumenten radicaal veranderen, net zoals wij vandaag reeds onze krant (en Leidmotief!) bij voorkeur op een tablet lezen. Een beetje cultuurliefhebber is tegelijk een verzamelaar. Hij verzamelt films en cd's om ze te kunnen smaken op een tijdstip dat hem goed uitkomt en ook om ze naar hartelust te kunnen herhalen. Voor al het vinyl, de laserdiscs, cd's, dvd's en blu rays die ik in de loop der jaren heb verzameld moet ik in mijn huis een hele kamer opofferen. Streaming spaart een hele kamer uit in uw huis en voldoet toch aan die andere voorwaarde : vrijheid.

Is de cultuurconsument bereid zijn verzameling op te geven indien hij in ruil voor een luttel bedrag aan abonnementsgeld een enorme database ter beschikking krijgt die hij met enkele muisclicks altijd en overal ter beschikking heeft? Ik denk van wel en daarom is het het businessmodel van de toekomst. Al minstens 10 jaar koop ik geen cd's meer. Ook de dvd is dood en zijn opvolger, de niet-kopieerbare blu ray, ziet zich nu reeds geconfronteerd met dalende verkoopscijfers. Streaming stijgt echter met rasse schreden. Na de zomer zou in principe het populaire Netflix in Belgie neerstrijken. De Amerikaanse videoreus met ruim 44 miljoen abonnees die in de VS $7.99 per maand betalen is wereldwijd marktleider in het aanbieden van online films en series. Slecht nieuws voor Telenet en Belgacom.

Sinds deze week stream ik via de Ipad en een Apple TV naar mijn A/V receiver en beamer. Het beeld is doorgaans HD (ook ultraHD is in aantocht) en de klank uitstekend, heel wat beter dus dan de maandelijkse opera-uitzendingen die je van Arte op de kabel te zien krijgt.

Streamingdiensten voor klassieke muziek en opera zullen in de komende jaren ongetwijfeld verder toenemen. Hier een kleine selectie:
1. MEDICI TV : heeft reeds een mooi aanbod. Momenteel kan je er gratis "Dr. Atomic" uit Straatsburg bekijken, vorige maand Alvis Hermanis' Jenufa uit Brussel.

2. DE MUNT : Sinds het begin van seizoen 2011-2012 stelt De Munt al haar producties drie weken lang gratis ter beschikking via streaming op haar website. Wilt u zo graag de nieuwe Boesmans zien in Brussel als u hem gratis kan streamen bij u thuis?

3.STAATSOPER.TV : De Staatsopera van München verzorgt elk seizoen gratis enkele live uitzendingen via streaming. Zo kan je er binnenkort "Die Soldaten" bekijken, een opera waar ik 800 km voor zou durven rijden.

4. GLYNDEBOURNE streamt haar producties gratis op de website van The Telegraph.

5. De WEENSE STAATSOPERA streamt in het komende seizoen 40 live voorstellingen à 14 euro per stuk.( 11 euro per abonnement) waaronder veel Wagner.

6.CONCERT ARTE : Tot 7/9 kan je er gratis "Alceste", "Brokeback Mountain" en "Cosi Fan Tutte" uit Madrid bekijken ter nagedachtenis van Gerard Mortier.

donderdag 8 mei 2014

Opera Vlaanderen: seizoen 2014-2015


Merkwaardig toch hoe de oude en de nieuwe intendant van de Vlaamse Opera hun nieuwe seizoensprogramma bekend maken op identiek dezelfde dag. En ja, het moet gezegd : Aviel Cahn is daar ondertussen aanzienlijk beter in geworden dan Marc Clemeur. Zowel in repertoirekeuze als in de keuze van de artistieke teams maakt hij Antwerpen aantrekkelijker dan Straatsburg, al mocht de onvermijdelijke Peter Konwitschny blijkbaar weer niet ontbreken. Maar goed : volgend seizoen dus weer geen flutopera's uit de barok, en geen onmogelijke draken uit het belcantorepertoire. Dat de muziekdirecteur van zijn kant zijn voorkeur voor het hoogromantische en het slavische repertoire kan doorzetten is ook een goede zaak maar waar de eigenaardige spelling van Khovansjtsjina vandaan komt is mij een raadsel.

De Vlaamse Opera klopt zich tegenwoordig op de borst met de internationale erkenning van Parsifal. Het zou een interessante studie vergen om dat eens te analyseren. Hoedanook, daarmee neemt de vrees alleen maar toe dat er wel eens een Ring met Tatjana Gurbaca in de steigers zou kunnen staan.

Aviel Cahn beweerde ooit dat een goede operaopvoering je dagenlang achtervolgt en dat je een slechte opvoering al vergeten bent tijdens het slotapplaus. Cahn vergat daar aan toe te voegen dat de eigenlijke nachtmerrie is dagenlang achtervolgd te worden door een heel slechte opvoering. Ik laat het aan het oordeel van de lezer over hoe vaak hij denkt dat het eerste zal gebeuren in het komende seizoen.

Wat mij betreft, alles in het vet dus, behalve "La Juive", een typisch product van de "grand opéra", in al zijn scènische exuberantie het summum van artistieke middelmatigheid, althans in de handen van geniale dilettanten als Halévy en Meyerbeer. Het zal ons weer eens in de gelegenheid stellen om te reflecteren over antisemitisme in de kunst. Dat is ook de bedoeling van de intendant : Cahn kan het blijkbaar niet laten zijn joodse subjectiveit, dezelfde subjectiviteit die hem verhindert een voet in Bayreuth te zetten, in elk seizoensprogramma op één of andere manier in te bouwen.

1. Strauss - ELEKTRA
David Boesch / Dmitri Jurowski
Irene Theorin, Renee Morloc, Ausrine Stundyte

2. Mussorgsky - KHOVANTSJINA
David Alden / Dmitri Jurowski
Ante Jerkunica, Maxim Aksenov, Corby Welch, Vladimir Vaneev

3. Glass - AKHNATEN
Nigel Lowery / Titus Engel
Tim Mead, Kai Ruutel, Mari Moriya, Andrew Schroeder

4. Mozart - COSI FAN TUTTE
Guy Joosten/Umberto Benedetti Michelangeli
Christina Carvin, Maria Kataeva, Sebastien Droy, Riccardo Novaro

5. Mozart - DON GIOVANNI
Guy Joosten / Alexander Joel
Josef Wagner, Stefan Kocan, Corinne Winters, Christina Carvin

6. Mozart - LE NOZZE DE FIGARO
Guy Joosten / Paul McCreesh
Levente Molnar, Julia Kleiter, David Bizic, Julia Westendorp


7. Halevy - LA JUIVE
Peter Konwitschny / Tomas Netopil
Asmik Grigorian, Roberto Sacca, Dmitry Ulyanov, Randall Bills

dinsdag 6 mei 2014

Opera du Rhin : seizoen 2014-2015


Marc Clemeur is één van de weinige intendanten die Wagner volgend seizoen op de affiche plaatst, jammergenoeg met een versleten tenor.

Highlights in Straatsburg :

1. Tsjaikovski - LA DAME DE PIQUE
Robert Carsen/Marko Letonja
Misha Didyk, Tatiana Monogarova, Roman Burdenko, Tassis Christoyannis, Stefania Toczyska

2. Dukas - ARIANE ET BARBE-BLEUE
Olivier Py / Daniele Callegari
Marc Barrard, Jeanne-Michèle Charbonnet, Sylvie Brunet-Grupposo, Aline martin

3. Wagner - TRISTAN UND ISOLDE
Antony Mcdonald / Axel Kober
Ian Storey, Attila Jun, Melanie Diener, Michelle Breedt, Raimund Nolte

maandag 5 mei 2014

Guy Cassiers' Götterdämmerung in Milaan (dvd)


De Ring van Guy Cassiers zal in de herinnering blijven als die waarbij de vrouwen, alvorens te bewegen, een kwartslag draaiden om niet in de knoop te geraken met de sleep die ze van Tim van Steenbergen moesten dragen. Op zich had dit een heel aparte bewegingsdramaturgie voor gevolg. Verder was er het pixelbombardement op de videowand van Arjen Klerkx en Kurt D’Haeseleer waarmee het team een dynamische theaterruimte had weten te creëren die zowel enerveerde, als efficiënt kon zijn maar ook vaak onverschillig liet. Last but not least had het Toneelhuis ook zijn geheime wapen ingezet, de dansers van Sidi Larbi Cherkaoui's Eastman Company, die zowel overbodig redundant als dramatisch effectief en vernieuwend konden zijn. Deze Ring was een kaas met vele gaten maar hij bood tenminste een geschikte bedding voor de onstuimige stroom van Wagners muziek.

De Duitse pers herinnert zich deze Ring als een heel erg dode mus, als een vorm van zinloos decoratief theater. Ze braakte hem uit met een zelden geziene unanimiteit en een hang naar overdrijving. Waar die weerzin voor het Vlaamse team vandaan komt is een vraag die mij blijft fascineren. Ze lijkt wel het spiegelbeeld van de ijver waarmee de Duitse pers zich naar Vlaanderen rept om Duitse regisseurs als Tatjana Gurbaca de hemel in te prijzen. Zowel in Berlijn als in Milaan geraakte de première van Götterdämerung niet uitverkocht maar het oordeel van de Italiaanse pers was veel milder en veel correcter.

In het Klara-interview in het kader van “Weg van Wagner” analyseerde Cassiers de Duitse weerstand als volgt : “Als je Wagner respectvol wil behandelen, ook in de vormgeving, dan moet je durven inzetten op hedendaagse middelen die in de podiumkunsten voorhanden zijn. Niet door mekaar te bevestigen maar elke discipline een eigen verhaal te geven dat een andere kijk geeft. We geven veel informatie voor verschillende zintuigen tegelijkertijd en dat maakt dat je als toeschouwer verplicht wordt om keuzes te maken maar ook om je eigen verbindingen te leggen tussen datgene wat aangereikt wordt maar wat nooit eenduidig is en nooit eenduidig mag zijn. In Duitsland houdt men heel erg van heel heldere eenduidige keuzes en dan is de vraag: vind je eenstemmigheid met het publiek of ga je het conflict aan. “
Wat Cassiers zegt is dat hij elk medium, dat hem ter beschikking staat, wil gebruiken om méér te vertellen, meer diepgang te creëren, zonder te vervallen in redundantie. Ik heb het in deze Ring veel te weinig zien gebeuren. Had hij dat principe niet veel radicaler moeten inzetten, zoals hij het in zijn theaterproducties heeft voorgedaan?

Er is alvast niets mis met de proloog. Het zijn echte Nornen die hier de draden spinnen en ze zijn gehuld in rood licht. Presteert Waltraud Meier eerder matig als 2de Norn, als Waltraute zal ze later helemaal in haar rol zitten en een pakkend duet met Brünnhilde zingen. Na het ochtendkrieken zal deze laatste haar slapende Siegfried terug in zijn zwartleren pak helpen dat hem in de vorige aflevering al zo goed stond.

Zijn rotsen, kunstmatig opgeleukt door de gedrapeerde lakens uit de stoffenwinkel van Tim van Steenbergen, niet interessanter dan rotsen van papier-maché? Afgehakte ledematen liggen uitgestald in vitrinekasten van plexiglas. Zijn het de gepreserveerde lijken van oude helden uit de militaire geschiedenis van het Gibichungenvolk? Ze lijken alleszins te verwijzen naar “Les passions humaines”, het emblematische bas-relief van Jef Lambeaux dat we voor het eerst in Rheingold te zien kregen. Met laarzen, rijbroeken, korsetten en bretellen uitgerust lijken de Gibichungen dan weer te verwijzen naar het Belgische koloniale verleden, net zoals het bas-relief van Jef Lambeaux dat door Leopold II werd besteld. Als aanknopingspunt voor enige duiding is het echter bijzonder mager.

Het meest effectief is de videowand na Hagens monoloog “Hier sitz ich zur Wacht” wanneer glinsterend zonlicht glijdt over kale rostwanden om vervolgens over te gaan in de roestige gloed van Brünhildes rots; het moet ook in de zaal bijzonder werkzaam zijn geweest.
De dansers zijn dit keer goed ingezet en voegen ook echt iets toe in dramaturgische zin, niet zozeer tijdens Siegfrieds Rheinfahrt maar tijdens de finale van het eerste bedrijf. Siegfried met Tarnhelm is als een monnik van Zurbaran. Door het spel van de dansers met zijn mantel wordt hij uitvergroot tot een doodsengel. Listig ontfutselen de dansers Brünnhildes Ring. Het is één van de onbetwiste hoogtepunten van deze Ring. Alleen Duitsers met tunnelvisie zien dat niet.

In alle producties van de Ring die ik ooit zag was het tweede bedrijf het zwakste. Dat is hier niet anders. Johannes Martin Kränzle laat weer eens horen dat zijn bariton te licht is voor Alberich. Hij maakt er bovendien een karikatuur van en laat tussen de lijnen aanvoelen hoe goed hij wel is als Beckmesser. Maar Alberich is geen Beckmesser. De videowall heeft verder niet veel meer te bieden. Later zullen we nog schimmen van spookachtige zombies te zien krijgen. De vitrinekasten doen nu ook dienst als tribune voor de Gibichsmannen waardoor ze als symbool van een gewelddadig verleden aan kracht verliezen.

Deze Götterdämmerung eindigt met een pessimistische visie: door het bas-relief van Lambeaux tijdens de slotmaten over de ganse breedte van het toneel te etaleren lijkt Cassiers te zeggen dat het met de cyclus van geweld en bedrog nog lang niet gedaan is. Guy Cassiers is een nuchtere Vlaming.

Vocaal kan Mikhail Petrenko, een protégé van Valery Gergiev, slechts 50% van zijn partij waarmaken. Hij is elegant in de expressie maar kan geen diepte geven aan de kwaadaardigheid van het personage; dat hij zijn toevlucht neemt tot faciale overacting om dit deficit te compenseren gaat al snel vervelen.

Iréne Theorin als Brünnhilde lijkt soms op Lord Varys, de eunuch uit Game of Thrones. Haar voordracht is niet zonder problemen. Ondanks haar imperfecte dictie en het verhaspelen van sommige zinnen is ze sterk geëngageerd en haar genereuze stem stelt haar in staat om hoogdramatisch te presteren op de momenten die ertoe doen. De zinnelijkheid waarmee ze dat doet demonstreert in feite dat Nina Stemme geen dramatische sopraan is van het gehalte dat hier vereist wordt. Ze weet ook veruit het meeste applaus te oogsten bij het Italiaanse publiek.

Lance Ryan is minder in zijn sas in deze Götterdämmerung als in Siegfried. Hij klinkt vermoeid, zijn tenor is vaak gespeend van alle zinnelijkheid. Is Ryan op zijn terugweg en staat hij binnenkort op het toneel als Mime?

Gerd Grochowski kan zich waarmaken als Gunther maar dat hij zich aan sommige kleinere operahuizen manifesteert als Wotan zegt veel over de crisis binnen het Wagnervak.

Zoals altijd heeft Barenboim de teugels goed in handen, hij laat grote dynamische schakeringen horen en regeert soeverein over fluisterende pianissimi en orchestrale uitbarstingen. Zijn grote ervaring laat hem toe te spelen met de tempi, hij versnelt en vertraagt naar goeddunken zonder dat het ooit overhaast of spanningsloos wordt.